Meeste Gentse politiecontroles verlopen correct, politie aan de slag met verbeterpunten

De meerderheid van de Gentse Flikken weet hoe een goede controle te doen, deze gebeuren bijna allemaal neutraal en respectvol. Dat blijkt uit een onderzoek in opdracht van de Stad Gent waaraan de Politiezone Gent meewerkte. Toch zijn er ook verbeterpunten, zoals meer spontaan de reden en de manier van de controle uitleggen. Daar gaat de Gentse politie nu mee aan de slag.

De Gentse politie vat wekelijks meerdere criminelen door politiecontroles op straat. Ze is er zich evenwel sterk van bewust dat politiecontroles impact hebben op de gecontroleerde en kunnen zorgen voor een gevoel van ‘overpolicing’ en onrechtvaardigheid. Dat zijn signalen die de Stad Gent ook ontvangt.

Omdat een goed vertrouwen tussen burger en politie essentieel is in een rechtstaat, liet de Stad Gent een onderzoek uitvoeren naar het handelingskader ‘professioneel profileren’ van de Gentse politie. Dat is een geheel van richtlijnen dat politiemensen moet helpen om gericht en efficiënt identiteitscontroles uit te voeren, in elke fase van de controle, gaande van selectie tot reflectie. De politiemensen krijgen ook opleidingen waarbij ze leren het handelingskader in de praktijk toe te passen.

Een team van de Vrije Universiteit Brussel (VUB) en Universiteit Gent heeft het effect van het handelingskader en de bijbehorende vorming onderzocht. Het onderzoek startte in het najaar van 2021. Het toont aan dat het handelingskader een positief beleidsinstrument is en dat de politie werk maakt van professionele identiteitscontroles. Het is een waardevolle toevoeging aan de bestaande initiatieven binnen het diversiteitsbeleid van de Politiezone Gent. De onderzoekers detecteerden echter verschillende verbeterpunten. De korpsleiding gaat daar nu mee aan de slag.

De onderzoekers gingen mee op het terrein en observeerden 306 identiteitscontroles in de politiezone Gent. Ze analyseerden of die controles volgens de juiste procedures verliepen. Procedurele (on)rechtvaardigheid heeft immers een impact op het vertrouwen van de burger in politiewerk en de legitimiteit van de politie.

Uit het onderzoek blijkt dat bijna alle onderzochte controles neutraal en respectvol gebeurden. De meerderheid van de Gentse Flikken weet hoe een goede controle te doen: in 99 procent van de gevallen kreeg de burger de mogelijkheid om zijn verhaal te doen aan de politie. In meer dan de helft van de observaties (188 op 306 of 61,2 procent) werd de reden van de controle evenwel niet spontaan meegedeeld, was er geen spontane uitleg van de motieven en nog minder over de verdere politionele handelingen zoals fouillering. In één op vijf controles (19 procent) was er ook sprake van een vorm van respectloos gedrag, zoals iemand ruw onderbreken.

De onderzoekers stellen voor dat de politie meer aandacht besteedt aan de (spontane) verantwoording en uitleg bij een identiteitscontrole, ongeacht de aard. Het spontaan en correct informeren over de reden van identiteitscontroles is immers een belangrijk aspect van hoe de burger zo’n controle ervaart en heeft dus een impact op het wederzijds vertrouwen.

De kennis over (het belang van) het handelingskader maakt deel uit van de basisopleiding. Nationaal wordt momenteel een online opleidingspakket uitgewerkt met de naam ‘Pro-profile’, in samenwerking met het Hannah Arendt Instituut. Ook de Politie Gent werkt mee aan dit pakket. Elke nieuwe medewerker zal dus grondig opgeleid zijn inzake politiecontroles.

De Gentse Flikken krijgen na die basisopleiding ook een online vervolgopleiding binnen het eigen korps over het handelingskader. Deze opleidingen werden als positief ervaren, maar hebben volgens het onderzoek weinig impact op het handelen op het terrein. Hoewel bijna 60 procent van de respondenten aangeeft dat de opleiding toepasselijk was voor de werksituatie, zegt 56 procent niet geconfronteerd te zijn met situaties die aan de opleiding deden terugdenken.

Ook de mate waarin de kennis ‘blijft hangen’ na enkele maanden, is beperkt. Daarom wordt voor de huidige medewerkers van Politiezone Gent momenteel een nieuwe opleidingsmodule ontwikkeld, bestaande uit intervisieworkshops (waarin leidinggevenden met elkaar hun ervaringen delen om continu feedback te geven over de toepassing van het handelingskader). In het najaar van 2023 wordt die derde module voor het eerst getest bij Gentse Flikken die vaak controles moeten uitvoeren.

Daarnaast werkt de Gentse politie sinds kort ook met virtual reality-opleidingen waar medewerkers onmiddellijk samen een situatie beleven en daar vervolgens open en eerlijk over in debat gaan, onder supervisie van een gespreksleider met ervaring op het terrein. De onderzoekers evalueren deze opleidingen als positief, de politie wil er dan ook extra op inzetten.

Het onderzoek toont ook aan dat bij systematische identiteitscontroles (van alle mensen op het openbaar domein, binnen een vooraf bepaalde zone en periode goedgekeurd door de burgemeester) politiemensen niet geneigd zijn om spontaan uitleg te geven aan de burger over de reden van controle. De reden voor die identiteitscontroles zit immers vervat in de toelating voor de actie. Dat volstaat echter niet volgens de onderzoekers en kan bij de gecontroleerde burger tot onbegrip leiden. Systematische acties kunnen de bewoners een gevoel van ‘overpolicing’ geven en hun vertrouwen in de politie aantasten.

De onderzoekers bevelen daarom aan om steeds helder te communiceren over systematische identiteitscontroles. Met dat verbeterpunt gaat de korpsleiding de volgende maanden aan de slag, in overleg met de Stad Gent.

Op dit moment lopen er reeds enkele goede initiatieven om de verstandhouding tussen burger en politie te bevorderen. De Stad Gent en Politiezone Gent zullen daar nog meer in investeren. Vanuit het gelijkekansenbeleid zal daar blijvende aandacht voor zijn. De Stad en Politie Gent zullen samen een aantal initiatieven uitwerken die de verbinding tussen burgers en politie versterken.

Contact voor de pers

• Claude Beernaert, kabinet schepen De Bruycker, gsm 0475 89 36 46, e-mail claude.beernaert@stad.gent
• Sofie De Kimpe, professor criminologie VUB, gsm 0472 73 40 70, e-mail sofie.dekimpe@vub.be

Bevoegd

Betrokken