Stad Gent volgt advies van onafhankelijke commissie over restitutieclaim voor 'Portret van bisschop Antonius Triest'

Een onafhankelijke commissie is na grondig onderzoek en unaniem tot de conclusie gekomen dat er geen aanleiding is voor een restitutie van het schilderij ‘Portret van bisschop Antonius Triest’ door Gaspar de Crayer, aan de erfgenamen van kunsthandelaar Samuel Hartveld. De Stad Gent heeft op 20 november 2025 beslist om dat advies te volgen.

Op 3 oktober 2023 ontving het MSK een restitutieclaim voor het schilderij Portret van bisschop Antonius Triest (na 1630) door Gaspar de Crayer. Het portret is eigendom van de Stad Gent en maakt deel uit van de collectie van het MSK (inv. 1948-Z). De restitutieclaim leidde tot een uitgebreid onderzoek. De commissie stelde daarbij vast dat het schilderij tijdens de Tweede Wereldoorlog wel degelijk in beslag werd genomen door de bezetter, maar kwam ook tot de conclusie dat Hartveld en zijn erfgenamen hiervoor reeds gecompenseerd werden in de jaren nadien. Daarom is er geen aanleiding voor een restitutie of schadeloosstelling. De Stad en het MSK benadrukken wel dat de bewogen herkomstgeschiedenis voortaan expliciet vermeld zal worden in alle publicaties en herkomstinformatie over het kunstwerk.

De restitutieclaim werd ingediend in naam van de Trust van de erfgenamen en achterkleinkinderen van Antwerpse kunsthandelaar Samuel Hartveld, die tijdens de Tweede Wereldoorlog samen met zijn familie het slachtoffer werd van de nazistische Jodenvervolging. Aangezien er in België geen overkoepelend orgaan is dat zich over restitutieclaims buigt, besliste de Stad Gent op 28 november 2024 om zelf een onafhankelijke ad-hoc-commissie aan te stellen. Deze kreeg de opdracht om feiten te verzamelen en te onderzoeken en tot een gemotiveerd advies te komen, rekening houdend met de door België onderschreven internationale afspraken met betrekking tot Naziroofkunst. De commissie bestond uit:

• Michel Ceuterick (Lid van de Vlaamse Topstukkenraad)

• Jacques Lust (Federale dienst Wetenschapsbeleid, expert restitutie)

• Georges Martyn (UGent, Hoogleraar rechtsgeschiedenis)

Zij werden wetenschappelijk ondersteund door Amber Gardeyn, die een doctoraat voorbereidt over het restitutiebeleid in België in vergelijking met Nederland.

Het onderzoek van Geert Sels voor zijn boek Kunst voor das Reich (Tielt: Lannoo, 2022) toonde reeds aan dat het Portret van bisschop Antonius Triest deel uitmaakte van de 66 schilderijen die Hartveld in Antwerpen achterliet toen hij in 1940 naar New York vluchtte. Ze werden door de bezetter aangeslagen en in 1942 verkocht aan de jonge Antwerpse restaurateur René Van de Broek, die het Portret van bisschop Antonius Triest in december 1948 doorverkocht aan de Stad Gent. Er is dus geen twijfel dat het werk ‘gespolieerd’ werd (met andere woorden onder druk tijdens oorlogstijd ontnomen aan de eigenaar). Maar het bleef lange tijd onduidelijk of Hartveld reeds eerder compensatie ontving voor het verlies van de collectie, en specifiek voor dit portret.

De commissieleden verzamelden een groot aantal nieuwe feiten over wat er gebeurde in de periode na de Tweede Wereldoorlog. Ze konden daarvoor steunen op hun uitgebreide kennis van de handel in oude kunst, de naoorlogse (inter)nationale diensten bevoegd voor oorlogsschade en oorlogsslachtoffers, en de archieven, gerechtelijke procedures, notariële akten en erfkwesties uit deze periode. Op basis van 9 maanden intens onderzoek brengt de commissie in haar adviesrapport een 20-pagina’s tellende reconstructie van de feiten en komt ze unaniem tot het volgende besluit:

• Al werd het schilderij, oorspronkelijk eigendom van Samuel Hartveld, tijdens de Tweede Wereldoorlog onder Verwaltung geplaatst en kan het daarom als gespolieerd cultuurgoed beschouwd worden, toch kan uit diverse met elkaar in overeenstemming zijnde ernstige feitelijke vermoedens afgeleid worden dat voor de spoliatie de oorspronkelijke eigenaar (en zijn rechtstreekse erfgenamen) reeds gecompenseerd is in de jaren na de Tweede Wereldoorlog, zodat er geen aanleiding is om anno 2025 aan de erfopvolgers restitutie of financiële schadeloosstelling hiervoor toe te kennen.

• Het feit dat er al financieel gecompenseerd werd, neemt niet weg dat Samuel Hartveld als kunsthandelaar het slachtoffer geweest is van een duidelijke daad van spoliatie en daarom beveelt de commissie aan om te voorzien in een vorm van morele genoegdoening, met name door, bij de tentoonstelling van en publicaties over het Portret van bisschop Antoon Triest, bij de herkomstgeschiedenis de onaanvaardbare daad van spoliatie uitdrukkelijk te vermelden.

Op basis van de bevindingen van de adviescommissie is de Stad Gent op 20 november 2025 tot het besluit gekomen om het advies van de commissie te volgen, dat stelt dat het werk niet moet worden gerestitueerd aan de erfgenamen van wijlen Samuel Hartveld.

Contact voor de pers

• Michelle Van Meerhaeghe, AGB Kunsten en Design, gsm 476 70 76 09, e-mail michelle.vanmeerhaeghe@stad.gent
• Jonas Truwant, kabinet schepen De Bruycker, gsm 0476 50 92 61, e-mail jonas.truwant@stad.gent

Bevoegd